کلاهبرداری
کلاهبرداری در قانون مجازات اسلامی تحت عنوان «کلاهبرداری» و در مواد ۱ تا ۱۳ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری (مصوب ۱۳۶۷) و همچنین برخی مواد قانون مجازات اسلامی تعریف و مجازات شده است.
—
۱. تعریف قانونی کلاهبرداری
بر اساس ماده ۱ قانون تشدید مجازات کلاهبرداری، کلاهبرداری اینگونه تعریف شده است:
«هر کس از راه حیله و تقلب، مردم را به وجود شرکت ها یا تجارت خانه ها یا کارخانه ها یا موسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیر واقع امیدوار نماید یا از حوادث و پیش آمدهای غیرواقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر، وجوه یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آنها را تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد، کلاهبردار محسوب و…»
به زبان ساده‌تر، کلاهبرداری دارای سه رکن اصلی است:
1. حیله و تقلب: متهم باید از فریب، دروغ، وعده های واهی، جعل عنوان یا ساختگی نشان دادن چیزی استفاده کند.
2. فریب قربانی: این حیله باید منجر به فریب خوردن فرد (قربانی) شود و او را به اشتباه بیندازد.
3. سلب مالکیت: در نهایت، بر اثر این فریب، مال یا منفعت از دارایی قربانی خارج شده و به تصاحب کلاهبردار درآید.
—
۲. ارکان تشکیل دهنده جرم کلاهبرداری
برای تحقق جرم کلاهبرداری، وجود سه رکن زیر ضروری است:
· رکن قانونی: یعنی قانونی که این عمل را جرم دانسته و برای آن مجازات تعیین کرده است. در اینجا اصلی‌ترین رکن قانونی، ماده ۱ قانون تشدید مجازات کلاهبرداری است.
· رکن مادی: مجموعه اعمال فیزیکی و ملموسی که جرم را تشکیل می‌دهد. این رکن خود شامل سه جزء است:
· عمل فیزیکی (فعل مثبت): استفاده از حیله و تقلب (مانند جعل مدرک، وعده دروغین سود کلان، اختیار عنوان مجعول مثل پزشک یا مهندس).
· نتیجه مجرمانه: بردن مال غیر (چه پول نقد، چه چک، چه سند و چه هر مال منقول یا غیرمنقولی).
· رابطه سببیت: باید رابطه علت و معلولی بین «حیله متهم» و «تحویل مال توسط قربانی» وجود داشته باشد. یعنی اگر قربانی حقه متهم را باور نمی‌کرد، مالش را به او نمی‌داد.
· رکن معنوی (سوء نیت): قصد و نیت مجرمانه متهم برای بردن مال غیر از طریق فریب. متهم باید علم و عمد داشته باشد؛ یعنی بداند که در حال فریب دادن دیگری است و قصد دارد مال او را ببرد.
—
۳. مجازات کلاهبرداری
مجازات کلاهبرداری به طور کلی در ماده ۱ قانون تشدید مجازات ذکر شده است:
· حبس: از یک تا ۷ سال حبس و همچنین پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است.
· تشدید مجازات: در مواردی که کلاهبرداری به صورت سازمان‌یافته باشد، یا مقام دولتی در آن نقش داشته باشد، یا میزان مال کلاهبرداری شده بسیار زیاد باشد، یا از طریق ایجاد سایت‌ها و شبکه‌های مجازی انجام شده باشد، دادگاه می‌تواند مجازات را تا حداکثر مجازات (۷ سال) افزایش دهد.
· رد مال: علاوه بر مجازات حبس و جزای نقدی، کلاهبردار ملزم به رد تمام اموال و منافع به دست آمده به صاحب مال است.
—
۴. تفاوت کلاهبرداری با جرائم مشابه
ویژگی کلاهبرداری خیانت در امانت سرقت
رویۀ ارتکاب استفاده از حیله و فریب و رضایت ظاهری ولی فریب‌خورده قربانی سوء استفاده از اعتماد؛ مال با رضایت اولیه به متهم سپرده شده است ربودن پنهانی یا آشکار با زور بدون رضایت قربانی
رضایت قربانی رضایت دارد، اما این رضایت ناشی از فریب است در ابتدا رضایت دارد (برای نگهداری یا استفاده مشخص)، اما بعداً مال رد نمی‌شود هیچ گونه رضایتی وجود ندارد
نمونه فروش ملک دیگران با جعل سند، شرکت‌های هرمی عدم بازگرداندن خودروی اجاره‌ای یا ودیعه‌ای دزدی از مغازه، کیف‌زنی
—
۵. نحوه شکایت و اثبات جرم
1. شکایت کیفری: شاکی (قربانی) باید با ارائه دلایل و مدارک به مراجع قضایی (دادسرا) شکایت خود را ثبت کند.
2. مدارک لازم: ارائه هرگونه مدرک که حیله و تقلب و انتقال مال را ثابت کند، حیاتی است. مانند:
· فیش واریزی، چک، سند receipt
· قراردادها و توافقنامه‌ها
· ایمیل، پیامک، چت‌های مجازی (حتماً screenshoot گرفته و به صورت رسمی برگردان کنید)
· شهادت شهود
· مدارک جعلی که متهم ارائه داده است
3. دادخواست حقوقی (رد مال): به موازات شکایت کیفری، می‌توان برای استرداد اموال به دادگاه حقوقی نیز دادخواست تقدیم کرد.